९६ बुखारेस्ट
१८ जानेवारी, १९७७

सर्व बेत बदलून उद्या सकाळी रोमहून दिल्लीला परतण्यासाठी निघणार आहे. झेकोस्लोव्हाकियाच्या विदेशमंत्र्यांना आपल्या राजदूतामार्फत संदेश पाठवून मी येऊ शकत नसल्याबद्द्ल माफी मागितली आहे. कृपा ही की, माझा इथला सर्व कार्यक्रम संपला आहे.

फक्त आज संध्याकाळी माझे रात्रीचे भोजन, 'माकोव्हिस्की' (विदेशमंत्रि) यांचेसाठी आहे. हा इथला शेवटचा कार्यक्रम. तो संपला की उद्या परतण्यास मोकळा आहे.

ही नाटयमय हालचाल आज दुपारी अडीचच्या सुमारास झाली. मी अॅम्बॅसिडर कौलचे घरी दुपारचे जेवणासाठी गेलो होतो. येथील जेवण खाऊन उबगलो होतो. तेव्हा आपली डाळ-रोटी खावी म्हणून हा बेत आम्ही योजला होता.

एकाएकी टेलिफोन वाजला. राजदूत श्री. कौल यांना बेलग्रेडचा फोन आहे असे सांगितले. तो घेण्यासाठी ते गेले. मी तोपर्यंत माझे जेवण संपविले. निवांत हात धूत होतो. राजदूत घाईघाईने माझेकडे आले व म्हणाले ''तो बेलग्रेडचा कौन्सल मला काही सांगत नाही. तुमचेशीच प्रत्यक्ष बोलायचे म्हणतो. तुमचेसाठी काही मेसेज आहे.''

मी गेलो तेव्हा त्या कौन्सलने आपले नाव सांगितले व पी. एम्. चा मेसेज आहे, सतरा तारखेचा, तो मी वाचून दाखवितो असे म्हणून हिंदीत असलेला संदेश वाचून दाखविला.

सारांश असा होता की ''जो महत्त्वाचा निर्णय आपण घेणार होतो तो उद्या घेणार आहे. तुमच्याशी मी, तुम्ही जाण्यापूर्वीच बोलणार पण तुम्ही व मीही कामाच्या गर्दीत, त्यामुळे राहून गेले. तुम्हास निर्णय रेडिओवर समजू नये, आधी माहीत व्हावा म्हणून कळवीत आहे. शक्य असेल तर (हो सके तो) कार्यक्रम संपण्यापूर्वी परत या.''

मी दिल्ली सोडण्यापूर्वी वातावरणात निवडणूक खच्चून भरली होती. तेव्हा तो महत्त्वाचा निर्णय कोणता ते अगदी स्पष्ट होते. पार्लमेंट लोकसभा बरखास्त करून मार्चमध्ये निवडणुका घेणे!

राजदूताला मी विश्वासात घेतले व सांगितले की, पहिल्या परतीच्या प्लेनने मी दिल्लीस जाऊ इच्छितो. झेकोस्लोव्हाकियाचा कार्यक्रम रद्द. निर्णय प्रत्यक्ष जाहीर होईतो कारण कुणाला सांगू नका. परंतु परत जाण्याचा माझा निर्णय पक्का.

तोही योग्य ते उमजला व योग्य ती कार्यवाही त्यांनी सुरू केली. निर्णय संध्याकाळी ६ वाजता बी. बी. सी. (येथील) वरून येथे सर्वांनाच समजला.